قدس آنلاین- گرچه دستگاه‌های متولی نقش مؤثری در فعالیت تشکل‌های غیر دولتی دارند، اما باید پرسید دولت‌ها تا چه حد مجاز به مداخله در حوزه سازمان‌های مردم نهاد هستند؟
*آفت‌های دولتی شدن فعالیت سمن‌ها
سرپرست دفتر امور مجامع و تشکل‌های مردم نهاد سازمان میراث فرهنگی کشور با اشاره به فعالیت بیش از ۹۰۰ تشکل غیر دولتی در ارتباط با حوزه مجموعه سازمان میراث فرهنگی در خصوص آفت‌های دولتی شدن این سمن‌ها تأکید می‌کند: این که دولت خودش تشکلی ایجاد کرده و به این سازمان‌ها کمک مالی بدهد را نمی‌توان پذیرفت؛ زیرا در دوره‌ای که با این رویه تشکل‌های یادشده قادر به فعالیت هستند، شاهد رشد کمی و کیفی این نهادها هستیم، اما با تغییرات گوناگون که ادامه حمایت‌های دولتی را دچار وقفه می‌سازد، فعالیت‌های تشکل‌های غیردولتی و اثر بخشی آن‌ها نیز دستخوش افول می‌شود.
حسین الله بداشتی، اضافه می‌کند:از سمن‌ها به عنوان مجموعه‌هایی با فعالیت پایدار یاد می‌شود. از همین رو مردم باید به صورت داوطلبانه به این عرصه وارد شده و زمینه‌های اثرگذاری تشکل‌های غیردولتی را به عنوان سرمایه اجتماعی ارزشمند فراهم کنند. همچنین به دنبال این روند به ایجاد اشتغال، درآمد زایی و رشد اجتماعی و فرهنگی جامعه برسند. چرا که نقش دولت‌ها در برابر ایجاد و فعالیت سمن‌ها نقش تسهیلگر، تشویق کننده و حامی است، پس اینکه دولت‌ها نقش ایجادکننده سمن‌ها را ایفا کنند، به طور حتم سیاستی غلط و شکست خورده‌ای خواهد بود.
وی می‌افزاید:به طور کلی سمن‌ها نباید چشمشان به دست حمایت‌های دولتی بخصوص در مقوله مسائل اقتصادی باشد. زیرا با این رویه نگاه نقادانه و پرسشگر تشکل‌های غیر دولتی تحت الشعاع مداخله‌های مالی دولتی‌ها قرار می‌گیرد که بر کارکردهای این نهادها بی اثر نخواهد بود. بنابر این سمن‌ها باید راهکارهایی در پیش بگیرند که بتوانند به تأمین مالی برسند. در این زمینه می‌توانند با جلب مشارکت‌های مردمی به جذب سرمایه بپردازند.
*بن بست در توانمند سازی
بحث توانمند سازی تشکل‌های مردم نهاد بیش از دو دهه است که به ادبیات حوزه مشارکت اجتماعی ما راه یافته است. این درحالی است که طی این مدت اثری از این مقوله در عملکرد سازمان‌های غیر دولتی نمی‌بینیم. آیا شایسته نیست که قبل از ایجاد سمن‌ها، افراد با فرهنگ مشارکت اجتماعی آشنا شوند؟
الله بداشتی با تأیید این نظر می‌گوید: به طور قطع باید قبل از مقوله تشکیل سمن‌ها بحث مشارکت اجتماعی در میان مردم ترویج شود که این مسئله باید از سوی وزارت کشور و معاونت اجتماعی این دستگاه مورد توجه قرار بگیرد که این رویه نیز درحال انجام است. سازمان میراث فرهنگی نیز به طور تخصصی به مباحث این حوزه می‌پردازد؛ به طوری که ضمن آموزش این گونه مباحث به افرادی که علاقه مند و متعهد به این مسائل هستند، آن‌ها به سوی فعالیت کارآمد در این عرصه هدایت می‌شوند.
وی خاطرنشان می‌کند: از موانع فعالیت تشکل‌های غیردولتی در کشور ما عدم معرفی و جایگاه این نهادهاست. از این رو اگر سمن‌ها شبکه عضویت توانمندی در جامعه ایجاد کرده و زیر شاخه‌های آن را نیز گسترش دهند به طور حتم جایگاه خود را تثبیت خواهند کرد. این درحالی است که متأسفانه اغلب سمن‌های موجود محدود به فعالیت اعضای انگشت شمار خود هستند. از همین رو جا دارد تشکل‌های دولتی با اجرای نشست‌ها و عضو گیری مطلوب این اثرگذاری را تقویت کنند.
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز در زمینه موانع اثربخشی سمن‌ها اظهار می‌کند:از آنجا که تشکل‌های غیر دولتی مجموعه‌های غیرانتفاعی و خود جوش محسوب می‌شوند برای اثرگذاری این فعالیت‌ها باید دستگاه‌های متولی ضمن نگاه حمایت کننده، مسیری شفاف و مشخصی را برای آن‌ها ترسیم کنند. این درحالی است که برخی دستگاه‌های دولتی نسبت به فعالیت این سمن‌ها آگاه نیستند. از این رو اغلب تشکل‌ها و کارکردهای آن‌ها به عنوان مجموعه صنفی شناخته می‌شوند و از قضا سمن‌هایی که متکی بر فعالیت گروه حرفه‌ای خاص هستند، امکان فعالیت بیشتری دارند.
اگر نهادهای متولی به علاقه مندان به فعالیت در سمن‌ها آگاهی کافی را بدهند، این افراد با چشم‌های باز به این حوزه وارد شده و اثرگذارتر ظاهر می‌شوند. دکتر محمد رحیم رهنما، با تأکید بر توانمندسازی سمن‌ها می‌افزاید: روند توانمند سازی باید در قالب آموزش، مهارت افزایی، تدوین ساختار تشکیلاتی مؤثر و همچنین آشنایی با گروه‌های هدف صورت بگیرد؛ چرا که بسیاری از فعالان این حوزه هنوز اطلاعات چندانی از جایگاه اجتماعی خود و چارچوب حمایت‌های قانونی و دولتی ندارند، چنان که تصور می‌کنند با تشکیل یک نهاد غیردولتی وظیفه آن‌ها به اتمام رسیده و حال دولتمردان باید از آن‌ها حمایت کنند.
افسانه کاملی از فعالان حوزه تشکل‌های غیردولتی می‌گوید: مقوله توانمند سازی افراد باید پیش از ایجاد سمن‌ها مورد توجه سیاستگذاران قرار بگیرد؛ زیرا بنابر تجربه شاهدیم بسیاری از اعضای تشکل‌های دولتی برای آگاهی از فضای فعالیت خود ناگزیرند فرصت‌های بسیاری را از دست بدهند تا به مسیر درست خود برسند. به این ترتیب اگر نهادهای متولی به علاقه مندان به فعالیت در سمن‌ها آگاهی کافی را بدهند، این افراد با چشم‌های باز به این حوزه وارد شده و اثرگذارتر ظاهر می‌شوند. البته در سال‌های اخیر اغلب دستگاه‌ها به حضور سمن‌ها توجیه شده‌اند و این نهادها را دیگر حریفی برای خود نمی‌دانند، بلکه بازویی برای بهبود عملکرد خویش می‌شناسند.
*مانع تراشی‌های غیر سازمانی
با وجود تلاش هایی که برای رسمیت یافتن جایگاه تشکل‌های دولتی در سیاستگذاری‌ها و تسهیل امور اجتماعی شده، هنوز هم بسیاری از نهادها این جایگاه را قبول نمی‌کنند.
کاملی در این باره می‌گوید: نبود تعامل بین دستگاه‌های مرتبط برای مشارکت اصولی سمن‌ها، موجب تحمیل هزینه‌های افزون‌تر به جامعه می‌شود. چنان که بنابر تجربه می‌بینیم برخی برنامه‌ها از سوی سازمان میراث فرهنگی تشویق و اجرا می‌شود، اما نهاد دیگری به حضور و فعالیت تشکل‌های غیر دولتی اعتقاد نداشته و مانع تراشی می‌کند و حتی در مراحل پایانی اجرای پروژه‌ها لغو می‌شوند.
وی اضافه می‌کند: از دیگر موانع ایجاد تشکل‌ها بروکراسی اداری است، چنان که هنوز اداره ثبت تصور می‌کند، ایجاد تشکل غیر دولتی همانند راه اندازی وثبت شرکت است و باید این مسیر طی شود. از این رو بسیاری از متقاضیان فعالیت در این حوزه، ماه هاست که در انتظار صدور مجوز و تعیین وضعیت خود هستند. بدین صورت که برخی از تشکل‌ها برای دریافت مجوز از طریق استانداری ماه‌ها معطل مانده و هزینه صرف کرده‌اند وسرانجام نا امیدانه از طریق وزارت ورزش وجوانان موفق به دریافت مجوز شده‌اند.
*سخن پایانی
حال این پرسش مطرح می‌شود برای تقویت جایگاه تشکل‌های غیردولتی چه باید کرد؟
حسین الله بداشتی، سرپرست دفتر امور مجامع و تشکل‌های مردم نهاد سازمان میراث فرهنگی کشور در پاسخ اظهار می‌کند: تا زمانی که ما جایگاه و ضرورت فعالیت سمن‌ها را درجامعه به روشنی تبیین نکنیم و این تشکل‌ها نیز با عملکرد خود این اثرگذاری را تأیید نکنند، وضعیت مواجهه جامعه با این تشکل‌ها همین نگاه‌های تردید آلود است و این قضیه در دستگاه‌های دولتی که بخشی از بدنه اجتماع محسوب می‌شوند نیز مشاهده خواهند شد.
وی می‌افزاید: به منظور آشنایی و تأیید فعالیت‌های تشکل‌های غیردولتی از سوی دستگاه‌های مختلف باید این سمن‌ها از مرحله انتقاد صرف بدون ارائه راهکارها فراتر حرکت کنند. در واقع اعتراض‌ها و انتقادهای آن‌ها به مچگیری از نهاد و سازمانی خلاصه نشود، بلکه درکنار هر اعتراض و واکنشی راهکار و پیشنهادی منطقی نیز مطرح کنند.
الله بداشتی تأکید می‌کند: گرچه فرهنگ کار گروهی در کشور ما قدمت بسیاری دارد و جلوه هایی از آن را می‌توان در فعالیت هیئت‌های مذهبی دید. همچنین بنابر پیشینه‌های فرهنگی نیز از گذشته‌های دور در روستاها مشارکت و تعاون بین مردم مشهود بوده است. از همین رو درحال حاضر برای آنکه فعالیت‌های تشکل‌های غیر دولتی درقالب ساختارمند و چارچوب تعاریف سمن‌ها شکل بگیرد به طور قطع نیازمند آموزش، معرفی و تبلیغ افزون‌تر است، اما چون کاری داوطلبانه می‌باشد، مردم باید به این آشنایی و آگاهی برسند که در کنار فعالیت‌های مرسوم که برای کسب منافع اقتصادی انجام می‌دهند، باید بخشی از فرصت‌ها و قابلیت‌های خود را براساس حس مسئولیت اجتماعی، صرف اموری دیگر کنند که منافع آن عاید هموطنان آن‌ها حتی در سال‌های آتی شود.
نظر شما